LAURENS JANSZ. COSTER

Vervaardigd door Gerrit van Heerstal (ca. 1690-1750).

Dit beeld van zandsteen van de ontwerper Romeyn de Hooghe, vereeuwigt Coster als veronderstelde uitvinder van de boekdrukkunst. Met een lofdicht op de sokkel. In 1722 plaatst men het in de Hortus Medicus, de huidige Prinsenhof.

Het mes en de boomstam inspireerden Coster tot letterzetten, de A is het symbool van het alfabet, een boek is het resultaat van zijn uitvinding. Een lauwerkrans van laurier kroont zijn hoofd.

In 1801 werd het  beeld naar de Grote Markt overgebracht, maar het kwam weer in het Prinsenhof te staan toen het grote bronzen standbeeld in 1856 op de Grote Markt werd opgericht.

Tekst aan de voorzijde:

AE[ternae] M[emoriae] S[acrum]

Laurentio Costero

Harlemensi.

Viro Consulari

Typographiae

Inventori Vero

Monumentum hoc

Erigi curavit

Collegium medicum

Anno mdccxxii

Vertaling:

Gewijd aan de eeuwige gedachtenis voor Laurens Coster uit Haarlem.

Het Collegium Medicum heeft er voor gezorgd dat dit monument werd opgericht voor Laurens Coster uit Haarlem, een waardig man, de ware uitvinder van de boekdrukkunst, In het jaar 1722)

Helemaal onderaan staat nog op de voorzijde:

trans^t ex horto med. Mdccci

 Vertaling:

verplaatst uit de kruidentuin, 1801

Dr. Jacobus van Zanten (1658-1750) – Haarlemse arts (Medicinae Doctor), geleerde vertaler en doopsgezind leraar (stichtte met zijn nalatenschap het naar hem genoemde Fonds) – schreef dit lofdicht voor het beeld van Coster:

Costerus claria redimitus lauro

 Quisquis ades quare conspiciatur habe:

Haec propria heroum fuit olim gloria, quorum

Vel gestis celebris vita vel arte fuit.

 Inventa qui gesta suo servavit

 & artes,

Quis neget hunc tantum bis meruisse decus?

1. VAN ZANTEN M.D.

Vertaling:

Laat ieder die hier staat weten waarom Coster hier wordt aanschouwd, omkranst met de laurier van Apollo:

dit was het ereteken voorbehouden aan helden, wier leven alom bekend was, hetzij door daden hetzij door kunstvaardigheid.

Hij die door zijn uitvinding daden en ook vaardigheden (van anderen) heeft overgeleverd, heeft zo’n voorname onderscheiding tweemaal verdiend – wie zou dat ontkennen?

Dr. J. van Zanten

1. 1 Clarius van Apollo; Claros (stadje in Kl. Azie) was bekend vanwege tempel voor Apollo.
2. 5 inventa  hier moet toch wel invento worden gelezen, al was het maar omdat suo anders ‘in de lucht’ blijft hangen. De pointe van het epigram is dat Coster dankzij de uitvinding van de boekdrukkunst zowel roemruchte daden als vaardigheden (van anderen) heeft behouden (servavit) voor het nageslacht, en op grond van die verdienste de laurierkrans wel tweemaal heeft verdiend.

Vertaling van het epigram door dr. A. H. Wesseling (1948-2010, docent Neolatijn aan de Universiteit van Amsterdam).

Literatuur:

270. Becker en A. Ouwerkerk, ‘ “De eer des vaderlands te handhaven”. Costerbeelden als argumenten in de strijd’, in: Oud Holland 99 (1985), 229-270.

Lotte Hellinga-Querido en Clemens de Wolf, Laurens Janszoon Coster was zijn naam. Haarlem 1988.

Anneke van den Bergh, Lauren Janszoon Coster. Mens of mythe?’ in Haerlem Jaarboek 2015 (Haarlem 2016), 38-63.

Over Van Zanten en Fonds van Zanten:

2000. van der Bosch-Vervoort, De nalatenschap van Dr. Jacobus van Zanten. Haarlem 2000.

Website van het Fonds: http://www.fondsvanzanten.nl/