Haarlemsbeeld biedt je gratis de Haarlemse Heldenroute, ook te volgen met je smartphone!

Haarlemse Heldenroute

Duur: plusmin 90 minuten lopen
Kilometer: plusmin 5km.

Tijdens de reformatie ontstond in Nederland een opstand tegen heiligenverering, waarvan de Beeldenstorm in de 16e eeuw de climax vormde. Voor de versobering van de heiligenverering door de protestanten zijn wel andere ‘helden’ teruggekomen. Aan het einde van de 18de eeuw gaf de Franse Revolutie de aanzet tot het nationalistisch besef dat in heel Europa aanwezig was in de eerste helft van de 19e eeuw. Ook Nederland ontwikkelde zich tot natiestaat en het was dan ook in deze periode dat veel nationale helden een eigen standbeeld kregen waarmee Nederland zich naar het eigen volk en naar het buitenland profileerde. Het standbeeld van Rembrandt van Rhijn op het Rembrandtplein te Amsterdam is hier een goed voorbeeld van. De herwaardering voor Rembrandt ontstond op het moment dat België ging pronken met de Vlaamse schilder Peter Paul Rubens.

Ook Haarlem heeft vele helden met beelden geportretteerd om hen te eren en tegelijk met trots te tonen aan de buitenwereld. Zijn al deze in brons, steen of marmer vereeuwigde mensen wel echte helden of zijn zij bovenal markante figuren uit de Haarlemse geschiedenis?

 

Haarlemse Heldenroute 2012 weergeven op een grotere kaart

START ROUTE:
De Haarlemse Heldenroute is gemakkelijk vanaf Station Haarlem te beginnen. De route begint bij misschien wel de bekendste vrouw van Haarlem, Hannie Schaft, in het Kenaupark, vernoemd naar nog zo’n legendarische heldin uit de geschiedenis.

—————
1. Loop in westelijk richting op het Stationsplein naar de Kruisweg 2. Sla linksaf naar de Kruisweg 3. Sla rechtsaf naar de Kenaustraat 4. Sla linksaf naar het Kenaupark. 5. De eerste heldin van deze route bevindt zich midden in het park. 
—————

Hannie Schaft – Truus Menger-Oversteegen (1923) – Brons (beeld), Hardsteen (sokkel) – 1982
Kenaupark

Weinig beelden hebben zo’n sterke relatie tussen onderwerp en kunstenaar! Hannie Schaft, verzetsstrijder in WOII en beter bekend als ‘het meisje met het rode haar’ van de gelijknamige film en het boek, behoorde tot de harde kern van de Haarlemse Raad van Verzet. Samen met Truus Oversteegen pleegde zij verschillende succesvolle aanslagen op verraders, NSB’ers en collaborateurs. Nadat Hannie Schaft in maart 1945 bij een toevallige wegcontrole werd opgepakt voor het bezitten van illegale propaganda heeft Truus vermomd als verpleegster nog geprobeerd haar te bevrijden. Dit lukte echter niet en Hannie werd door de Duitsers geëxecuteerd. Toen er in 1977 een ontwerpwedstrijd werd uitgeroepen voor een monument voor deze strijdlustige Haarlemse heldin diende Truus Oversteegen het winnende ontwerp in. Het beeld toont Schaft als jonge vrouw die voor vrijheid vecht door twee muren uiteen te drukken. Op 3 mei 1982 werd het beeld officieel door H.K.H. Prinses Juliana onthuld.

—————
1. Loop in zuidoostelijke richting het Kenaupark uit 2. Aangekomen bij de Parklaan sla je linksaf. 3. Loop de Parklaan bijna af en sla linksaf de Ripperdastraat in. 4. Aan het eind van de straat bevindt zich rechts het Ripperdapark met het borstbeeld van Ripperda.
—————

Borstbeeld Ripperda – Jolanda Prinsen (1947) – Brons (beeld), Hardsteen (sokkel) – 1993
Ripperdapark

Baron Wigbolt Ripperda (ca. 1535-1573) gaf leiding aan de Haarlemmers in hun gevecht tegen de Spanjaarden tijdens het Beleg van Haarlem (1572-1573). Na een zeven maanden slopende strijd gaven zij zich over aan de vijanden en werd Ripperda samen met vele medestrijders onthoofd. Om zijn strijd voor de onafhankelijkheid van Haarlem te eren, werd ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Ripperdakazerne een buste gemaakt. Na sluiting van de kazerne verhuist het beeld naar het Ripperdapark. Met het opschrift ‘Wigbolt Ripperda 1535-1573 cloeck en moedigh’ herinnert het beeld ons ook vandaag nog aan deze dappere verdediger van Haarlem.

Bij gebrek aan een portret van Ripperda besloot de Haarlemse kunstenares Jolanda Prinsen haar beeld te baseren op Simon den Hartog, destijds directeur van de Rietveld Academie, vanwege zijn ‘[…] strenge maar rechtvaardige blik’.

—————
1. Loop het Ripperdapark af aan de rechterzijde 2. Sla rechtsaf (nog steeds het Ripperdapark geheten) en loop langs de Beren van kunstenaar Frank Letterie. 2. Sla rechtsaf naar de Parklaan 3. Sla de eerste linksaf naar de Jansweg, die na de brug over de Nieuwe Gracht overgaat in de Jansstraat. 4. Na 100 meter over de brug sla je rechtsaf de Ceciliasteeg in. 5. Sla linksaf naar de Morinnesteeg alwaar aan je linkerhand de Wijngaardtuin vindt.
—————

Lezende Godfried – Wim Jonker (1920-1993) – Brons (beeld), Graniet (sokkel) – 1989
Morinnesteeg, Wijngaardtuin

De schrijver Godfried Bomans, wie was dat ook alweer, zullen veel jongeren denken. Bomans (1913-1971) was een tijd lang de meest gelezen schrijver in Nederland en verdient dan ook een plek in deze Heldenroute. De kunstenaar Wim Jonker had de intentie een partij van deze beelden in omloop te laten brengen, maar tot serieverkoop kwam het niet. In 1982 kocht de eigenaar van restaurant Brinkmann het beeld vanwege de kunstenaarssociëteit ‘Teisterbant’. In deze sociëteit, in de kelder van het restaurant, kwamen veel gerenommeerde schrijvers en kunstenaars vanaf 1950 bijeen op initiatief van Godfried Bomans. In 1970 werd de kelder na een roerige periode verlaten en in 1973 werd de sociëteit opgeheven. Nadat dit restaurant en het opvolgende etablissement failliet ging, werd het beeld in 1987 geschonken aan de gemeente. Zij stelden voor Bomans te plaatsen in de nieuwe stadstuin aan de Morinnensteeg, naast twee zitbanken, met zicht op de Bavokerk. De broer van Bomans wilde eigenlijk een andere plek, maar na het park met eigen ogen gezien te hebben, was hij verkocht. Het beeld van Godfried Bomans zou volgens hem helemaal tot zijn recht komen: in de schaduw van de kerk die de schrijver kende, op een steenworp afstand van Teisterbant en zelfs ook nog vlakbij het huis waar hij als kind opgroeide.

—————
1. Ga terug naar de Morinnesteeg en sla deze linksaf. 2. Sla linksaf de Smedestraat in 3. Aankomst op de Grote Markt.
—————

Laurens Janszoon Coster – Louis Royer (1793-1868) – Brons – 1856
Grote Markt

Dit beeld, dat als een typische uiting van de nationale heldenverering in de loop van de 19de eeuw kan worden gezien, vormt al ruim anderhalve eeuw een integraal onderdeel van het meest bekende plein van Haarlem. In 1856 werd Gerrit van Heerstals zandstenen beeld van Coster dat op de Grote Markt stond, teruggeplaatst naar zijn oude plek op de Prinsenhof en vervangen door dit grote bronzen beeld van Louis Royer. ‘Lautje’, zoals hij liefkozend door Haarlemmers genoemd wordt, is wandelend door De Hout afgebeeld en houdt in zijn hand een letterstaaf vast. Zijn huidige plek op de Grote Markt heeft het standbeeld sinds 1966, maar het beeld is zelfs op de Grote Markt meerdere malen van plek en presentatiewijze gewijzigd. De Grote Markt zelf is ook in de loop van de jaren veranderd van een plein met een rotonde, verkeerspolitie en parkeerplaatsen tot een open plein met volle terrassen in de zomer.

Beluister audiofrafment:
Laurens Jz Coster – Louis Royer (route 1 – beeld 02 & route 2- beeld 12)
—————
1. Sla linksaf de Lepelstraat in, tussen de Vishal en Museum de Hallen. 2. Sla linksaf naar de Oude Groenmarkt en loop deze bijna af totdat je tegen de letters A en Z aanloopt.
—————

Van A tot Z – Marinus Boezem (1934) – marmer – 2005
Oude Groenmarkt

Lennaert Nijgh (1945-2002) was een Nederlands tekstdichter. Hij maakte vooral naam als tekstschrijver van Boudewijn de Groot wiens grootste hits, zoals ‘Het Land van Maas en Waal’ en ‘Testament’, van zijn hand kwamen. In Haarlem is Nijgh ook bekend geworden door zijn columns in het Haarlems Dagblad. Om deze lokale en nationale held te eren werd er een speciale stichting opgericht met het doel een blijvende herinnering aan Nijgh op te richten. Er werden meerdere kunstenaars aangeschreven en in 2007, 5 jaar na zijn sterfdag, werd op de Oude Groenmarkt het standbeeld Van A tot Z van de kunstenaar Marinus Boezem onthuld. De marmeren letters A en Z symboliseren het materiaal dat door dichters en schrijvers word gebruikt om hun teksten te schrijven.

Neem plaats op de letter Z, dat ook als bankje dienst doet, en lees op je gemak de teksten van Lennaert Nijgh die zijn gegraveerd in de tegels rondom de A en de Z.

Beluister audiofragment:
Van A tot Z – Marinus Boezem (route 1 – beeld 07 & route 2 – beeld 13)
—————
1. Ga terug richting Grote Markt via de Lepelstraat, waar je langs Het Toernooi (Steekspel op ’t Haarlems Sant) loopt van kunstenaar Eric Claus. 2. Sla linksaf op de Grote Markt richting Stadhuis. De Pandpoort waar de volgende helden zich bevinden is te vinden aan de linkerzijde van het Stadhuis. 

—————

Floris V & Willem II – Mari Andriessen (1897-1979) – Tufsteen – 1957
Pandpoort Stadhuis, Grote Markt

Haarlem wordt al vanaf de tiende eeuw als nederzetting vermeld, maar in 1245 kreeg de stad officieel stadsrechten toegekend door graaf Willem II (1227-1256). Hij en zijn zoon Floris V (1254-1296) behoorden tot het Hollandse huis. Zowel vader als zoon stierven machteloos in een van de vele machtstrijden: Willem II zakte door het ijs in de strijd tegen de Westfriezen die hem daarna doodden, en Floris V werd ontvoerd en neergestoken terwijl zijn handen en voeten waren vastgebonden! De tufstenen beelden zijn traditioneel qua stijl en gaan goed op in de gotische nissen boven de Pandpoort. De Pandpoort biedt toegang tot het stadhuis, dat oorspronkelijk gebouwd was als jachthuis voor Willem II.

Omdat er geen afbeeldingen van hen bekend waren, had de Haarlemse kunstenaar Mari Andriessen vrij spel in het weergeven van vader en zoon. 

—————
Loop terug naar de Grote Markt richting de Barteljorisstraat (links) en loop deze in. Malle Babbe staat aan de linkerzijde van de straat t.h.v. de winkel Van Vuuren.
—————

Malle Babbe – Kees Verkade (1941) – Brons (beeld), Beton (sokkel) – 1978
Barteljorisstraat

Wie kent niet het aanstekelijke liedje ‘Malle Babbe’ van Rob de Nijs? Voordat de massa Malle Babbe leerde kennen via deze song, kreeg zij voor het eerst bekendheid toen de schilder Frans Hals haar in verf vereeuwigde rond 1633. Deze Haarlemse dame woonde in het Dolhuys, een opvangtehuis voor verstandelijk beperkte mensen, gelegen aan de Schotersingel. Een zoon van Frans Hals, Pieter, woonde tegelijkertijd met Malle Babbe in dit huis. Net als op het schilderij is het beeldje van Malle Babbe vergezeld door een uil. Dit is waarschijnlijk terug te leiden naar het Oudhollandse gezegde “Zoo beschonken als een uil”, aangezien de lachende vrouw op het schilderij zich in een café lijkt te bevinden met een flinke metalen bierkroes in haar hand. Op 1 september 1976 was het precies 310 jaar geleden dat Frans Hals werd bijgezet in de Grote of St. Bavokerk en de dag dat de toenmalige exclusieve damesmodezaak Dutchy haar deuren voor het eerst opende in de Barteljorisstraat. Om beide gelegenheden te vieren wilde de eigenaar van de damesmodezaak de gemeente een kunstwerk schenken. Zo werd Malle Babbe na ruim 340 jaar voor de tweede keer vereeuwigd.

 Sinds 2005 is het Dolhuys een museum over de historie van de geestelijke gezondheidszorg .

—————
1. Loop terug richting de Grote Markt 2. Sla rechtsaf naar de Zijlstraat 3. Sla de 1^ste  linksaf naar de ‘t Pand, onder de boog door 4. ‘t Pand draait naar rechts en wordt het Prinsenhof. Aankomst bij het Prinsenhof.
—————

Laurens Janszoon Coster – Gerrit van Heerstal (gestorven na 1750) – Zandsteen – plusmin 1740
Prinsenhof 3 – ingang Stedelijk Gymnasium Haarlem

Hier nog een beeld van de beroemde Haarlemse drukker. Laurens Janszoon Coster (1370-1440) wordt in Haarlem genoemd als de uitvinder van de boekdrukkunst. In wetenschappelijke kring wordt aangehouden dat de Duitser Johannes Gutenberg (Mainz, 1400-1468) de uitvinder van de boekdrukkunst is geweest. De blokdruk waarbij een hele bladzijde uit één blok werd vervaardigd bestond al langer, maar had als nadeel dat als er een fout in de snede zat, een heel nieuw blok vervaardigd moest worden. Gutenberg gebruikte als eerste losse letters waardoor eventuele fouten door kleine verwisselingen in het zetsel voldoende waren. Costers betrokkenheid is voornamelijk gebaseerd op mondelinge overlevering uit de zestiende eeuw. Volgens de overlevering deed Coster de uitvinding bij toeval in het stadsbos De Haarlemmerhout, toen hij stukjes beukenschors in de vorm van letters sneed, die op het moment dat ze op de grond vielen een afdruk in het zand achterlieten. Toch telt Haarlem meerdere gedenktekens voor Coster, waarvan dit beeld gelegen in de huidige Prinsenhof de oudste is.

Wat zijn de grootste verschillen tussen de twee beelden van Laurens Janszoon Coster in deze route: de uitwerking, de plek, de stijl of alleen de omvang?

—————
1. Loop langs het beeld Muziek van Mari Andriessen op het pleintje 2. Sla rechtsaf de Jacobijnestraat  in. 3. Steek de Gedempte Oude Gracht over naar de Drossestraat. 4. Sla de 1^ste linksaf naar het Achterlangs 5. Vervolg je weg naar de Gasthuisstraat. De volgende held bevindt zich  aan de rechterzijde onder de poort op bij de binnenplaats van de Stadsbibliotheek.
—————

Louis Ferron – Bart Holt (1943) – Brons – 2006 (Geen eigendom van de gemeente)
Gasthuisstraat 32 (binnenplaats Stadsbilbiotheek Haarlem)

Louis Ferron (1942-2005), geboren uit een buitenechtelijke relatie van een getrouwde Duitse soldaat en een Haarlemse serveerster, wilde eigenlijk schilder worden maar zijn eerste vrouw moedigde hem te gaan schrijven. Na de dood van de prozaschrijver in 2005, wilde zijn tweede vrouw, Lilian Blom, als eerbetoon aan haar man en zijn werk een herdenkingsbeeld oprichten voor haar persoonlijke held. Samen met Renate Dorrestein besloot ze haar idee te realiseren en op voorspraak werd de Haarlemse kunstenaar Bart Holt uitgenodigd voor de vervaardiging van dit beeld. Aan de hand van foto’s van Ferron werkte Holt aan zijn beeld. Het monument heeft een plek gekregen in de binnentuin van de Stadsbibliotheek, een prachtige plek om de herinnering aan deze grote schrijver in leven te houden.

—————
1. Ga terug naar de Gasthuisstraat en sla rechtsaf richting de Botermarkt 2. Vervolg je weg naar de Tuchthuisstraat (verlengde van de Gasthuisstraat) 3. Sla linksaf naar de Breestraat 4. Sla rechtsaf naar de Gierstraat 5. Ga rechtdoor op de Grote Houtstraat 6. Vervolg je weg naar de Houtbrug, waar aan weerskanten de volgende helden te vinden zijn.

—————

Frans Hals & Lieven de Key – Hendrik van den Eijnde –  Graniet (beelden)
Houtbrug

Na de reorganisatie van het Houtplein in 1926 werd de Grote Houtbrug verbreed. De Haarlemse beeldhouwer Hendrik van den Eijnde vereeuwigde aan twee van de hoofdpijlers van de brug twee historische figuren uit de geschiedenis van Haarlem. De twee geboren Vlamingen Frans Hals en Lieven de Key verhuisden beide in de jaren tachtig van de 16e eeuw naar Haarlem. Frans Hals wiens schilderwerk te bewonderen is in het Frans Hals Museum werd geboren in Antwerpen in 1583 en overleed te Haarlem in 1566. Zijn lichaam ligt begraven onder het koor van de Oude Sint-Bavokerk op de Grote Markt. De architect Lieven de Key werd in 1593 benoemd tot stadssteenhouwer in Haarlem en onder andere De Waag (1598) en De Vleeshal (1602-1603) zijn van zijn hand. Van den Eijnde gaf Frans Hals (rechts) een palet en penseel als attributen. De stadsarchitect Lieven de Key (links) kreeg een hamer en een beitel.

 

Heb je tijdens de route mooie, bijzondere of leuke foto’s gemaakt van de kunstwerken? Deel het met Haarlemsbeeld op onze Facebookpagina of mail je foto naar info@haarlemsbeeld.nl